Lịch sử phong kiến Việt Nam với biết bao ông hoàng bà chúa, việc làm của họ ít nhiều đều có ảnh hưởng nhất định đối sự phát triển dân tộc. Công chúa Huyền Trân là một trong những con người như vậy. Chính bà là người có công lớn trong việc mở mang lãnh thổ về phía Nam (phía Nam tỉnh Quảng Trị và toàn tỉnh Thừa Thiên Huế ngày nay).
Ảnh minh họa
Ngày nay có nhiều nhận định về bà, trong đó thiên về hai luồng ý kiến đó là khen và chê: khen là việc bà góp phần mở mang lãnh thổ Đại Việt thế kỷ XIV; chê là vì bà vướng án tư thông với Thượng Thư Tả Bộc Xa Trần Khắc Chung.
Công chúa Huyền Trân (1287-1340), con gái vua Trần Nhân Tông và hoàng hậu Thiên Cảm, hạ giá lấy vua nước Champa Chế Mân. Chính nhờ cuộc hôn nhân này một mặt làm cho mối quan hệ giao bang Đại Việt – Chăm pa trở nên thân thiết gây áp lực đến Trung Quốc ở phương Bắc. Mặt khác, sau cuộc hôn nhân này, lãnh thổ của Đại Việt được mở rộng về phía Nam.
Sau khi đánh thắng quân Nguyên Mông, vua Trần Nhân Tông nhường ngôi cho con là Trần Anh Tông (1293-1314). Để chúc mừng vua Trần Anh Tông lên ngôi, vua của nước Chăm pa khi đó tên là Chế Mân, hiệu là Jaya Simhavarman III (?-1307) sai sứ sang mừng. Tháng 3 năm Tân Sửu 1301, Thượng hoàng Trần Nhân Tông có dịp viễn du sang Chăm Pa. Để tăng cường thêm mối quan hệ hòa hiếu giữa hai đất nước Đại Việt – Chăm Pa, vua đã hứa gả con gái là công chúa Huyền Trân cho vua Chế Mân. Năm 1305, vua Chế Mân sai sứ là Chế Bồng Đài và hơn 100 người đem vàng, bạc, hương liệu quý, vật lạ đến dâng định xin sính lễ. Triều thần đều không bằng lòng, chỉ có Văn Túc Vương Đạo Tái và Trần Khắc Chung tán thành. Sau đó Chế Mân dâng phần đất của hai châu Ô và châu Lý làm vật sính lễ.
Tháng 06-1306, công chúa Huyền Trân được đưa về Chăm, sự việc này được nhân sĩ thời bấy giờ lấy làm đề tài để chê cười như:
Tiếc thay cây quế giữa rừng
Để cho thằng Mán, thằng Mường nó leo
Tiếc thay hạt gạo trắng ngần
Đã vo nước đục lại vần lửa rơm
Có thể nói đây là một cuộc hôn nhân mang đậm màu sắc chính trị. Cuộc hôn nhân này đã mang đến cho Đại Việt đất đai của hai châu Ô và châu Lý (năm 1307 được vua Trần Anh Tông đổi thành Thuận Châu và Hóa Châu). Các huyện Triệu Phong, Hải Lăng (Quảng Trị ngày nay) và huyện Phong Điền, Quảng Điền, Hương Trà (thuộc tỉnh Thừa Thiên Huế ngày nay) thuộc Thuận Châu xưa. Các huyện Phú Lộc, Phú Vang (Thừa Thiên Huế) và Hòa Vang (Đà Nẵng), Đại Lộc, Điện Bàn, Duy Xuyên (Quảng Nam) thuộc Hóa Châu xưa. Người Chăm Pa đã mất cánh đồng Bình Trị Thiên và mất thêm cửa biển Tư Dung (nay là cửa biển Tư Hiền) thời ấy rất sâu và tiện lợi cho thủy quân Đà Nẵng.
Một năm sau khi công chúa Huyền Trân về Chăm Pa, đến năm 1307, vua Chế Mân mất. Theo phong tục của nước Chăm Pa, khi vua chết thì hoàng hậu cũng bị thiêu chết theo. Vua Trần Anh Tông sợ em gái mình bị hại nên đã sai Thượng Thư Tả Bộc Xa Trần Khắc Chung và An Phủ sứ Đặng Vân lấy cớ điếu tang để đón công chúa Huyền Trân. Khi sang nước Chiêm, Trần Khắc Chung đã nói với người Chiêm rằng “nếu công chúa hỏa táng thì không ai chủ trương làm việc chay, chi bằng hãy ra bờ biển làm lễ chiêu hồn, đón linh hồn về, rồi công chúa sẽ lên giàn thiêu”. Khi ra đến biển, Trần Khắc Chung dùng thuyền nhẹ cướp công chúa đưa về Đại Việt. Cuộc hành trình từ thành Chà Bàn về Thăng Long kéo dài 10 tháng, có ý kiến cho rằng hai người đã “tư thông” với nhau thì mới mất nhiều thời gian đến như vậy.
Tuy nhiên, về vấn đề này vẫn có quan điểm phủ nhận, vì cho rằng: Trần Khắc Chung là người giữ chức vụ lớn, tu thiền, được Nhân Tông khi đi tu rất yêu quý, khiến đề bạt tập sách “Tuệ Trung Thượng sĩ ngũ lục” do Pháp Loa biên tập và Nhân Tông hiệu đính. Phải là người có đạo đức thì mới được hân hạnh ấy. Mặt khác luật pháp nhà Trần rất nghiêm ngặt đối với tội tà dâm. Vậy mà sau khi từ Chăm Pa về Trần Khắc Chung vẫn được trọng dụng.
Có thể nói, đến nay sự thật của câu chuyện như thế nào thì đã theo nhân vật chính xuống mồ, do đó sự thật đối với hiện tại là một điều bí ẩn, chính vì vậy mà quan điểm tốt-xấu về bà vẫn còn tồn tại. Tuy nhiên, dù cho tốt-xấu thế nào thì vai trò của bà đối với công cuộc mở mang bờ cõi về phía Nam của Đại Việt là một điều không thể phủ nhận. Nói như vậy không có nghĩa là tất cả công lao đều thuộc về công chúa Huyền Trân nhưng bà chính là người trực tiếp đưa đến.
– Bài viết: Công chúa Huyền Trân với lịch sử dân tộc
– Tác giả: Thu Nhuần
– Nguồn tin: Bảo tàng Lịch sử Quốc gia
– Xuất bản: 2013.10.31 14:35
– Đường dẫn: http://baotanglichsu.vn/
– Thời gian khai thác: 2021.11.20 20:08 VST
Tình Sử Huyền Trân của Giao Tiên & Nước Non Ngàn Dặm Ra Đi của Phạm Duy là hai trong những ca khúc viết về sự kiện này ..
Tình sử Huyền Trân – Giao Tiên
Trở về quá khứ lật trang sử tình đau thương
xưa nàng Huyền Trân một trang quốc sắc thiên hương
để cho vua cha ôm mộng lớn
gộp thâu giang sơn chung một mối
nàng đành hy sinh một đời một đời trâm anh
Giã từ mẫu quốc nàng theo Chế Bồng sang Chiêm
với của hồi môn để dâng Châu Lý Châu Ô
Huyền Trân ra đi đi vì nước
Huyền Trân ra đi đi vì quốc
ngậm ngùi dân Nam xót thương một đời giai nhân
Còn ai đau đớn hơn Trần tướng quân
nhìn theo u uất khối tình thủy chung
trăm năm đá vàng còn đây
anh không thể nào xuôi tay
thế nên quyết lòng không kể gian nguy
giữ cho mối tình keo sơn
Đồ Bàn anh đến tìm em lúc lửa ngút cao
ôi giàn hỏa thiêu sẵn sàng thiêu đốt thân em
giành em qua tay ông thần chết
nhìn nhau rưng rưng trong lòng mắt
thuyền vừa ra khơi mới hay tình vừa nên đôi ..
Nước non ngàn dặm ra đi – Phạm Duy
Nước non ngàn dặm (à a a) ra đi
nước non ngàn dặm (à a a ra) đi
dù đường thiên lý xa vời
dù tình cố lý chơi vơi
cũng không dài bằng lòng thương mến người
Bước đi vào lòng (ừ ư ư) muôn dân
bước đi vào lòng (ừ ư ư) muôn dân
bằng hồn trinh nữ mơ màng
bằng tình say đắm ơi chàng
ước nuôi dần hòa bình trong ái ân
Nhưng ánh Tháp vàng
cây quế giữa rừng
chỉ một mùa tang là hương là sắc (ứ) tan
tàn cả tình yêu
bì hận còn gieo
đất nước cháy theo với ngọn lửa thiêu
Mới hay tình nhẹ (è e e) như tơ
mới hay tình nhẹ (è e e) như tơ
mộng ngoài biên giới mơ hồ
chẳng ngăn được sóng vỡ bờ
với đêm mờ hồn về trên Tháp ma ..