Trong số các tác phẩm thơ từng được nhạc sĩ Trần Hoàn phổ nhạc, bài Một Mùa Xuân Nho Nhỏ (phổ thơ Thanh Hải) là một trường hợp đặc biệt. Đặc biệt không phải vì nó hay hơn các ca khúc khác, như “Mưa rơi” (phổ thơ Tố Hữu), “Lời ru trên nương” (phổ thơ Nguyễn Khoa Điềm), “Giữa Mạc Tư Khoa nghe câu hò Nghệ Tĩnh” (phổ thơ Đỗ Quý Doãn) – vì điều này thật không dễ “đong đếm”. Nó đặc biệt vì khi ca khúc hoàn thành, tác giả phần thơ đã qua đời, không được chứng kiến sự thăng hoa của tác phẩm mình để lại. Và đặc biệt vì đây là bài thơ hiếm hoi khi đi vào ca khúc của Trần Hoàn đã được giữ gần như nguyên văn.
[…] Nhà thơ Thanh Hải tên thật là Phạm Bá Ngoãn, sinh năm 1930 tại Hương Điền, Thừa Thiên – Huế. Ông và nhạc sĩ Trần Hoàn (tên thật là Nguyễn Tăng Hích, sinh năm 1928 tại Hải Lăng, Quảng Trị) là đôi bạn thân thiết cùng sống và chiến đấu tại Mặt trận Trị Thiên Huế những năm kháng chiến đầy gian khó. Trước khi mất (ngày 15-12-1980), Thanh Hải là Tổng thư ký Hội Văn nghệ Bình Trị Thiên (tên gộp của ba tỉnh Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên) và Trần Hoàn đang là Trưởng Ban Tuyên huấn Bình Trị Thiên kiêm Chủ tịch Hội Văn nghệ tỉnh.
Nhạc sĩ Trần Hoàn kể: Một hôm, ông vào thăm Thanh Hải tại bệnh viện, thấy Thanh Hải đang đánh vật với chữ nghĩa để gắng hoàn thành bản thảo tập trường ca “Hành khúc người ở lại”. Ông nói nhỏ với bạn: “Thôi, Hải ơi, hãy nghỉ đi. Đừng suy nghĩ nhiều và thức đêm sẽ ảnh hưởng tới sức khỏe đó”. Thanh Hải đáp: “Cảm ơn anh, nhưng cuộc sống có ngừng phút nào đâu và cảm xúc cũng không ngưng đọng lại”.
Thanh Hải là một nhà thơ giàu nghị lực. Càng ý thức được mối hiểm nghèo của bệnh trạng ông càng như chạy đua với thời gian. Trong bức thư gửi một đồng nghiệp đang làm công tác xuất bản ở ngoài Bắc, ông tâm sự: “Tôi luôn luôn có cái ám ảnh của một người đau bệnh hiểm nghèo rằng, không biết mình sẽ nằm xuống lúc nào, nằm xuống để rồi không dậy nữa. Lúc đó để lại bao nhiêu chuyện dở dang, trong đó có những tác phẩm .. Khi có điều kiện, người cảm thấy thoải mái đôi chút là tôi liền ngồi vào bàn. Tôi tự nói: Phải sống những ngày tháng cuối có ích để khi mất đi, mình vẫn làm việc đến giờ chót”.
Như vậy là, suốt nhiều ngày liền, nhà thơ cứ vật vã, run run tay bên những trang bản thảo. Bà Thanh Tâm, vợ ông cũng không biết chồng mình viết gì. Chỉ đến khi nhà thơ trút hơi thở cuối cùng, mọi người mới xúc động được biết, một trong số đó là bài thơ Mùa Xuân Nho Nhỏ, và một bài ông viết tặng vợ: “Anh nằm mà ao ước/ Trở lại với cuộc đời/ Dù đi lại được thôi/ Cùng em vui ngày tháng/ Từ khi anh nằm xuống/ Đời có em dịu hiền…”. Đây được ghi nhận như bài thơ tình cuối cùng của đời thơ Thanh Hải.
Ngày tiễn đưa nhà thơ Thanh Hải trở về Đất Mẹ là một ngày mưa buồn. Nhiều bạn bè, đồng chí và những người yêu thơ đã đi sau linh cữu ông, tác giả của thi phẩm “Mồ anh hoa nở” nổi tiếng một thời .. Thi hài nhà thơ Thanh Hải được an táng tại một nghĩa trang ở dốc Nam Giao, là mảnh đất mà nhà chí sĩ Phan Bội Châu mua từ thời Cụ bị giam lỏng ở Huế, với ý nguyện dành để chôn cất các nhà yêu nước và cách mạng ở Huế. Bên cạnh mộ Thanh Hải là mộ của các bậc đàn anh như Nguyễn Chí Diểu, Hải Triều .. Nhạc sĩ Trần Hoàn thay mặt Ban tổ chức tang lễ đọc điếu văn. Khi ông đọc được nửa chừng thì bà Thanh Tâm chuyển cho ông bản thảo bài thơ Mùa Xuân Nho Nhỏ. Trần Hoàn mắt kính nhòe lệ. Ông vừa đọc vừa nghẹn ngào thổn thức khiến những người dự lễ tang cũng không giấu được tiếng nức nở, nhất là đến đoạn kết bài thơ thì tất cả đều òa lên, hòa cũng tiếng gió mưa thao thiết ..
Sau lễ hạ huyệt, Trần Hoàn ngồi im lặng hồi lâu bên mộ bạn. Ông đọc lại bài thơ, thấy hối thúc một nỗi niềm cần phải đáp đền bằng .. âm nhạc ..
Đọc thêm: Lời người ra đi – Trần Hoàn & Hoàng Thi Thơ
– Bài viết: Ca khúc ” Một mùa xuân nho nhỏ” của nhạc sĩ Trần Hoàn: Khúc hoan ca thăng hoa từ nước mắt
– Tác giả: Nguyễn An Định
– Nguồn tin: Báo Công An Nhân Dân (VNCA Xuân 2011)
– Xuất bản: 2011.01.31 08:45
– Đường dẫn: https://vnca.cand.com.vn/
– Thời gian khai thác: 2022.01.07 23:00 VST
Mùa xuân nho nhỏ – Thanh Hải
Mọc giữa dòng sông xanh
Một bông hoa tím biếc
Ơi con chim chiền chiện
Hót chi mà vang trời
Từng giọt long lanh rơi
Tôi đưa tay tôi hứng.
Mùa xuân người cầm súng
Lộc giắt đầy quanh lưng
Mùa xuân người ra đồng
Lộc trải dài nương mạ
Tất cả như hối hả
Tất cả như xôn xao
Ðất nước bốn nghìn năm
Vất vả và gian lao
Ðất nước như vì sao
Cứ đi lên phía trước.
Ta làm con chim hót
Ta làm một cành hoa
Ta nhập vào hoà ca
Một nốt trầm xao xuyến.
Một mùa xuân nho nhỏ
Lặng lẽ dâng cho đời
Dù là tuổi hai mươi
Dù là khi tóc bạc.
Mùa xuân ta xin hát
Câu Nam ai, Nam bình
Nước non ngàn dặm mình
Nước non ngàn dặm tình
Nhịp phách tiền đất Huế…
11-1980
Lời bài hát
Mọc giữa dòng sông xanh
một bông hoa tím biếc
ơi con chim chiền chiện
hót chi mà vang trời
từng giọt long lanh rơi
tôi đưa tay hứng về
Mùa xuân người cầm súng
lộc giắc đầy trên lưng
mùa xuân người ra đồng
lộc trải dài nương lúa
Đất nước bốn nghìn năm
vất vả và gian lao
đất nước như vì sao
vững vàng phía trước
ta làm con chim hót
ta làm một nhành hoa
một nốt trầm xao xuyến
ta biến trong hoà ca
Mùa xuân, mùa xuân
một mùa xuân nho nhỏ
lặng lẽ dâng cho đời
mùa xuân, mùa xuân
mùa xuân tôi xin hát
câu Nam Ai, Nam Bằng
Nước non ngàn dặm tình
nước non ngàn dặm mình
đất Huế .. nhịp phách tiền ..