Ngày ấy, Phùng Thị Cúc, hoa khôi của trường nữ sinh Đồng Khánh – Huế, nổi bật với vẻ đẹp kiều diễm, đôi mắt lấp lánh buồn và nụ cười có má lúm duyên dáng. Lưu Trọng Lư, thi sĩ với hồn thơ mộng mơ, quê ở Quảng Bình, cũng đã từng sống thời gian dài ở Huế trước khi ra Hà Nội học.
Một ngày nọ, trên chuyến xe lửa từ Huế ra Hà Nội, định mệnh đã sắp đặt cho họ ngồi chung một khoang. Cô nữ sinh lặng lẽ ngắm cảnh hai bên đường, còn chàng thi sĩ thì đắm mình trong vẻ đẹp thanh tao của người thiếu nữ. Khi biết cô lần đầu đến Hà Nội, Lưu Trọng Lư đã ngỏ ý đưa cô về tận nơi. Đó là một căn gác nhỏ, nơi bạn bè và chị em của cô Cúc đang ở. Cuộc gặp gỡ đầu tiên ấy chỉ dừng lại ở ánh mắt, trong im lặng.
Khi chia tay, xuống đến đường, Lưu Trọng Lư tình cờ gặp lại người bạn cũ – Phạm Hầu. Họ rủ nhau lên gác và bất ngờ, Lưu Trọng Lư lại thấy cô gái trên chuyến tàu kia đang ngồi bên khung cửa sổ đối diện. Lúc ấy, lòng thi sĩ bỗng dâng lên niềm khao khát được ở lại gần nàng, và thế là ông ngỏ ý được trọ chung với Phạm Hầu. Mùa đông ấy, mặc cho thời tiết Hà Nội giá lạnh, thi sĩ đã có những ngày tháng ấm áp bên cô thiếu nữ với đôi mắt mộng mơ.
Cửa sổ hai phòng giáp nhau, chỉ khẽ mở là bốn mắt đã gặp nhau trong sự ngại ngùng, bối rối. Nhiều đêm dài, ánh mắt ấy đi vào trong giấc mơ của Lưu Trọng Lư, trở thành nguồn cảm hứng mãnh liệt cho bài thơ Một Mùa Đông. Đó là một mối tình câm lặng, một mối tình chưa bao giờ được thổ lộ, chỉ biết lặng lẽ nhìn nhau trong sự dằn vặt:
“Yêu hết một mùa đông
Không một lần đã nói,
Nhìn nhau buồn vời vợi
Có nói cũng không cùng”
Rồi có một lần, nhóm bạn chung đã tổ chức chuyến đi chơi chùa Thầy. Cả hai đi bên nhau trong sự ngượng ngùng. Đến trưa, họ quay lại sân chùa và cùng ăn trưa với món gà quay, rượu vang Pháp. Cúc, với đôi má ửng hồng, cặp môi nhuốm màu nho chín, vài lọn tóc buông lơi trên trán, đã khiến hình ảnh cô trở thành một biểu tượng ám ảnh lớn lao trong trái tim thi sĩ. Những hình ảnh ấy đã đi vào đoạn thứ ba của bài thơ:
“Ngày hôm tiễn biệt buồn say đắm
Em vẫn đùa nô uống rượu say.
Em có biết đâu đời vắng lạnh,
Lạnh buồn như ngọn gió heo may”
Tình yêu ấy, dù đẹp đến mấy, cũng chẳng thể nào trọn vẹn. Khi mùa đông qua đi, câu chuyện tình của họ cũng lặng lẽ kết thúc. Năm 1948, Phùng Thị Cúc sang Pháp chữa bệnh và sau đó ở lại học tập, nghiên cứu. Khi 33 tuổi, bà kết hôn với Nguyễn Phúc Bửu Điềm, người đồng nghiệp, đồng hương. Dù xa cách gần 30 năm, trong lòng Lưu Trọng Lư, hình bóng “người em sầu mộng” ấy vẫn không phai mờ.
Khi gặp lại năm 1975, Phùng Thị Cúc đã trở thành Điềm Phùng Thị, một điêu khắc gia danh tiếng. Người thiếu nữ ngây thơ ngày nào đã trở thành một biểu tượng lớn của nghệ thuật thế giới. Nhưng trong lòng thi sĩ, hình ảnh đôi mắt buồn của mùa đông năm xưa vẫn mãi là ký ức đẹp, không thể nào quên.
Bài thơ “Một Mùa Đông” với bốn trường đoạn đầy cảm xúc đã trở thành nguồn cảm hứng bất tận cho nhiều nhạc sĩ tài hoa. Những giai điệu mang theo tâm trạng thổn thức của mùa đông, hòa quyện cùng lời thơ giàu chất lãng mạn, đã tạo nên những ca khúc sống mãi trong lòng người yêu nhạc.
Phạm Đình Chương, với sự tinh tế trong âm nhạc, đã phổ bài thơ này thành ca khúc Mắt Buồn – tác phẩm nổi bật và được yêu thích nhất. Từng câu, từng chữ trong ca khúc như vang lên âm hưởng của nỗi nhớ, của ánh mắt u buồn, lặng lẽ nhưng không thể nào quên.
Không chỉ dừng lại ở đó, nhạc sĩ Y Vân và Trần Quang Lộc cùng cảm nhận được vẻ đẹp từ bài thơ và viết nên ca khúc Người Em Sầu Mộng, mang đến một phiên bản âm nhạc dịu dàng, man mác buồn.
Còn nhạc sĩ Anh Bằng, với trái tim đa cảm, đã sáng tác Ai Bảo Em Là Giai Nhân, gợi lại hình ảnh của một mối tình câm lặng, đầy tiếc nuối và xúc động.
Một mùa đông – Lưu Trọng Lư
I
Đôi mắt em lặng buồn
Nhìn thôi mà chẳng nói,
Tình đôi ta vời vợi
Có nói cũng không cùng.
Yêu hết một mùa đông
Không một lần đã nói,
Nhìn nhau buồn vời vợi
Có nói cũng không cùng.
Trời hết một mùa đông
Gió bên thềm thổi mãi,
Qua rồi mùa ân ái:
Đàn sếu đã sang sông.
Em ngồi trong song cửa
Anh đứng dựa tường hoa,
Nhìn nhau mà lệ ứa,
Một ngày một cách xa.
Đây là dải Ngân Hà,
Anh là chim Ô Thước
Sẽ bắc cầu nguyện ước
Một đêm một lần qua.
Để mặc anh đau khổ,
Ái ân giờ tận số,
Khép chặt đôi cánh song!
Khép cả một tấm lòng!
II
Tặng D.C.
Em là gái trong khung cửa,
Anh là mây bốn phương trời;
Anh theo cánh gió chơi vơi,
Em vẫn nằm trong nhung lụa.
Em chỉ là người em gái thôi,
Người em sầu mộng của muôn đời,
Tình em như tuyết giăng đầu núi,
Vằng vặc muôn thu nét tuyệt vời.
Ai bảo em là giai nhân
Cho đời anh đau khổ?
Ai bảo em ngồi bên cửa sổ
Cho vướng víu nợ thi nhân?
Ai bảo em là giai nhân
Cho lệ tràn đêm xuân?
Cho tình tràn trước ngõ?
Cho mộng tràn gối chăn?
III
Ngày một ngày hai cách biệt nhau
Chẳng được cùng em kê gối sầu,
Khóc chuyện thế gian cười ngặt nghẽo,
Cùng cười những chuyện thế gian đau.
Ngày hôm tiễn biệt buồn say đắm
Em vẫn đùa nô uống rượu say.
Em có biết đâu đời vắng lạnh,
Lạnh buồn như ngọn gió heo may.
Môi em đượm sặc mùi nho tươi,
Đôi má em hồng chúm nụ cười,
Đôi mắt em say màu sáng lạn,
Trán em để lỏng làn tóc rơi.
Tuy môi em uống, lòng anh say,
Lời em càng nói càng chua cay
Anh muốn van em đừng nói nữa,
Lệ buồn sẽ nhỏ trong đêm nay.
IV
Hãy xếp lại muôn vàn ân ái
Đừng trách nhau, đừng ái ngại nhau,
Thuyền yêu không ghé bến sầu
Như đêm thiếu phụ bên lầu không trăng.
Hãy như chiếc sao băng băng mãi
Để lòng buồn, buồn mãi không thôi.
Mắt buồn – Phạm Đình Chương
Ðôi mắt em lặng buồn
nhìn thôi mà chẳng nói
tình đôi ta vời vợi
có nói cũng không cùng
có nói cũng không cùng
Yêu hết một mùa đông
không một lần đã nói
nhìn nhau buồn vời vợi
có nói cũng không cùng
có nói cũng không cùng
Trời hết một mùa đông
gió bên thềm thổi mãi
qua rồi mùa ân ái
qua rồi mùa ân ái
Em ngồi bên song cửa
anh đứng tựa tường hoa
nhìn nhau mà lệ ứa
một ngày một cách xa
một ngày một cách xa ..
Người em sầu mộng – Trần Quang Lộc
Đôi mắt em lặng buồn nhìn anh mà không nói
tình đôi ta có nói cũng không cùng
mong một lần một lần em đã nói
trời lại hết mùa đông
Ôi gió đông lạnh đầy đã qua mùa ân ái
đàn sang sông chất ngất cũng âm thầm
trăng vằng vặc một mùa thu đẹp quá
em là người em nhỏ thôi
Chớ em đừng đứng dựa tường hoa
nhìn nhau mà lệ ướt cách xa mấy ngân hà
mình cách xa anh nhìn chim ô thướt
sẽ bắt cầu nguyện ước
Nhớ hôm nào bỏ mặt anh đau
chuyện ân tình tê tái
khép đôi cánh chim trời
trả nhớ thương em về bên song cửa
anh theo gió vờn bay
Ai nói em sầu mộng bảo em là giai nhân
tình thi nhân biết đã khổ đau nhiều
yêu một lần giọt sầu rơi ngặp lối
ngày mộng đó còn chăng
Hôm tiễn nhau thật buồn còn vui đùa câu nói
tình em đâu có biết vẫn trông lòng
nghe gợi buồn một mùa thu vàng úa
yêu rồi lòng anh thầm mơ ..
Người em sầu mộng – Y Vân
Em là gái trong song cửa
anh là mây bốn phương trời
anh theo cánh gió chơi vơi
em vẫn nằm trong nhung lụa
Em chỉ là em gái thôi
người em sầu mộng muôn đời
tình như tuyết giăng đầu núi
vằng vặc muôn thu nét tuyệt vời
Ai bảo em là giai nhân
cho đời anh đau buồn
ai bảo em ngồi bên song
cho vướng nợ thi nhân
Ai bảo em là giai nhân
cho lệ đêm xuân tràn
cho tình dâng đầy trước ngõ
cho mộng tràn gối chăn
Em chỉ là em gái thôi
người em sầu mộng muôn đời
tình như tuyết giăng đầu núi
vằng vặc muôn thu nét tuyệt vời ..
Ai bảo em là giai nhân – Anh Bằng
Em là gái bên song cửa
anh là mây bốn phương trời
anh theo cánh gió chơi vơi
em vẫn nằm trong nhung lụa
Em chỉ là em gái thôi
người em sầu mộng của muôn đời
tình em như tuyết giăng đầu núi
vằng vặc muôn thu nét tuyệt vời
Ai bảo em là giai nhân
cho đời anh đau khổ
ai bảo em ngồi bên song
cho vướng nợ thi nhân
Ai bảo em là giai nhân
cho lệ tràn đêm xuân
cho tình tàn trước ngõ
cho mộng tràn gối chăn
Ai bảo em là giai nhân
cho hồn anh rơi rụng
ai bảo em cười như xuân
cho chết lòng thi nhân
Ai bảo em là giai nhân
cho rượu hồng chua cay
cho nụ tình xa bay
cho lệ buồn đêm nay ..