Ở miền Tây Nam Bộ, nơi những con rạch len lỏi qua từng thửa ruộng, từng mái nhà, có một bài hát dân gian đã đi vào tiềm thức của bao thế hệ: “Bắc Kim Thang”. Giai điệu ấy vang lên trong những buổi chiều chơi kéo co, trong tiếng ru của bà, của mẹ, và trong ký ức tuổi thơ của biết bao người.
Bài hát tưởng chừng đơn giản, vui tai, nhưng đằng sau đó là một câu chuyện buồn. Tương truyền, có hai người bạn thân: một người bán dầu đi chợ sớm, một người bắt ếch đi làm ban đêm. Họ sống cạnh nhau, chia sẻ từng bữa ăn, từng niềm vui nhỏ bé. Một ngày, người bán dầu qua cầu sớm, không may té xuống mương và mất. Người bạn kia không hay biết, chỉ đến khi trời sáng mới đau đớn nhận ra. Câu hát “Chú bán dầu qua cầu mà té, chú bán ếch ở lại làm chi…” như lời tiếc thương, như tiếng gọi từ quá khứ.
Thế nhưng, điều khiến nhiều người tò mò là: “Kim thang” là gì?
Theo dòng truyền miệng dân gian, “kim thang” có thể được hiểu theo nhiều cách, và mỗi cách đều phản ánh một khía cạnh đời sống của người miền Tây. Cách hiểu phổ biến nhất cho rằng “kim thang” là cây cầu khỉ – loại cầu tre nhỏ, lắt lẻo bắc qua mương rạch, gắn liền với hình ảnh người dân gánh hàng, đi chợ, qua lại giữa các bờ ruộng. Trong bối cảnh bài hát kể về người bán dầu đi qua cầu mà té, hình ảnh cây cầu khỉ trở nên sống động và đầy cảm xúc.
Tuy nhiên, một cách lý giải khác cũng rất thuyết phục cho rằng “kim thang” là một loại giàn trồng cây dây leo như cà, khoai lang, bí rợ. Người dân miền Tây thường dựng giàn bằng cách bắc hai cây cột hình thang cân, bắt chéo nhau và nối bằng một thanh ngang phía trên để cây leo bám vào. Câu hát “Bắc kim thang cà lang bí rợ” vì thế có thể là lời mô tả sinh hoạt nông nghiệp quen thuộc, phản ánh sự gắn bó của con người với đất đai và cây trái.
“Bắc Kim Thang” không chỉ là một bài hát. Đó là ký ức, là văn hóa, là tiếng nói của một vùng đất hiền hòa. Và mỗi khi giai điệu ấy vang lên, người ta lại thấy lòng mình chùng xuống, như vừa nghe một câu chuyện cũ, vừa quen vừa lạ, vừa vui vừa buồn.
Lời bài hát
Bắt kim thang cà lang bí rợ
Cột qua kèo là kèo qua cột
Chú bán dầu qua cầu mà té
Chú bán ếch ở lại làm chi
Con le le đánh trống thổi kèn
Con bìm bịp thổi tò tí te tò te.