Tên Tha La phát nguyên từ tiếng Khmer là “Schla” đọc trại thành “Tha La” có nghĩa là trạm trại .. Là vùng đất xưa nơi người Chân Lạp định cư. Vùng đất Tha La ngày xưa là rừng rậm hoang vu đã được quan quân và con dân chúa Nguyễn đến khai phá và định cư từ hơn 200 năm trước. Đất Tây Ninh cũng có nhiều chỗ cùng mang tên Tha La như sông Tha La ở huyện Tân Châu. Hiện nay “Tha La xóm đạo” thuộc xã An Hòa (Trãng Bàng).
Theo sách Tây Ninh Xưa và Nay của tác giả Huỳnh Minh xuất bản năm 1972 thì vào cuối thời Minh Mạng khoảng 1840 có một nhóm giáo dân độ vài chục gia đình được cha Cosimo Trí dìu dắt chạy nạn tới khu rừng Tha La khai quang lập ấp xây dựng cuộc sống đồng thời cố gắng bảo tồn gốc đạo và niềm tin. Khắp vùng xã An Hoà xưa hầu như đều có dấu chân của con Chúa. Cha Cosimo Trí đã thắp một ngọn nến giữa rừng âm u vừa khai hoang lập ấp, vừa ẩn náu, vừa mưu sinh, vừa khai sáng nguồn suối tâm linh tươi mát cho các con chiên để nó trôi chảy cho đến ngày hôm nay.
Sau năm 1863, khi Pháp chiếm 3 tỉnh miền Nam Nam kỳ thì hoàn cảnh thuận tiện hơn. Việc truyền đạo Chúa được nhà cầm quyền Pháp khuyến khích và giúp đỡ. Giáo dân gom tụ lại Tha La đông hơn và họ đạo Tha La được chính thức thành lập trực thuộc Toà Thánh La Mã. Nhà thờ có nơi cố định đầu tiên được xây cất với vật liệu đơn sơ. Từ điểm nầy các vị cha tiếp nối đi đến các địa phương khác để truyền đạo và lập thêm xứ đạo mới. Ngày nay ở Tây Ninh, đạo Công Giáo vẫn phát triển song hành với các tôn giáo khác. Đi đâu cũng thấy nhà thờ ngay cả vùng thánh địa Cao Đài cũng có.
Vì nhờ sự cho phép của người Pháp, họ đạo Tha La phát triển ngày càng mạnh mẽ và vững vàng. Vào đầu thế kỷ 20 nhà thờ được xây cất qui mô hơn. Tuy vậy người Công Giáo Tha La không quay lưng lại với dân tộc. Chúng ta không đủ tài liệu để biết Tha La có tham gia phong trào Cần Vương và Văn Thân chống Pháp hay không nhưng chắc chắn vào mùa Thu năm 1945, thanh niên Tha La nhất là thành phần trí thức đã tích cực tham gia phong trào kháng chiến ở đất Nam Kỳ. Và chính thời điểm nầy nhà thơ Vũ Anh Khanh cũng gia nhập đi theo phong trào kháng chiến, ông đã làm bài thơ để đời trong đó có những câu cho thấy rằng người Tha La đã đặt tình yêu quê hương tổ quốc lên trên hết.
Bài thơ “Tha La xóm đạo” của Vũ Anh Khanh đã đi vào lòng người bao nhiêu năm qua phải nói là có sự đóng góp của hai nhạc sĩ Dzũng Chinh và Thanh Sơn (ký danh: Sơn Thảo) đã phổ bài thơ thành hai ca khúc: Tha La xóm đạo và Hận Tha La khiến cho bài thơ càng bay bỗng vang xa hơn ..
Nguồn tư liệu:
+ http://ngacthuy.vnweblogs.com/ (Nghiên cứu: về bài thơ “Tha La xóm đạo” của Vũ Anh Khanh)
Tha La xóm đạo – Vũ Anh Khanh
Đây Tha La xóm đạo
Có trái ngọt cây lành.
Tôi về thăm một dạo
Giữa mùa nắng vàng hanh
Ngậm ngùi Tha La bảo:
– Đây rừng xanh rừng xanh
Bụi đùn quanh ngõ vắng
Khói đùn quanh nóc tranh
Gió đùn quanh mây trắng
Và lửa loạn xây thành.
Viễn khách ơi! Hãy dừng chân cho hỏi
Nắng hạ vàng ngàn hoa gạo rưng rưng
Đây Tha La một xóm đạo ven rừng.
Có trái ngọt cây lành im bóng lá
Con đường đỏ bụi phủ mờ gót lạ
Ngày êm êm lòng viễn khách bơ vơ!
Về chi đây! Khách hỡi! Có ai chờ?
Ai đưa đón?
Xin thưa tôi lạc bước!
Không là duyên không là bèo kiếp trước
Không có ai chờ đưa đón tôi đâu!
Rồi quạnh hiu khách lặng lẽ cúi đầu
Tìm hoa rụng lạc loài trên vệ cỏ.
Nghìn cánh hoa bay ngẩn ngơ trong gió
Gạo rưng rưng nghìn hoa máu rưng rưng.
Nhìn hoa rơi lòng khách bỗng bâng khuâng
Tha La hỏi: – Khách buồn nơi đây vắng?
– Không tôi buồn vì mây trời đây trắng!
– Và khách buồn vì tiếng gió đang hờn?
Khách nhẹ cười nghe gió nổi từng cơn.
Gió vun vút gió rợn rùng gió rít
Bỗng đâu đây vẳng véo von tiếng địch:
– Thôi hết rồi! Còn chi nữa Tha La!
Bao người đi thề chẳng trở lại nhà
Nay đã chết giữa chiến trường ly loạn!
Tiếng địch càng cao não nùng ai oán
Buồn trưa trưa lây lất buồn trưa trưa
Buồn xưa xưa ngây ngất buồn xưa xưa
Lòng viễn khách bỗng dưng tê tái lạnh
Khách rùng mình ngẩn ngơ người hiu quạnh
– Thôi hết rồi! Còn chi nữa Tha La!
Đây mênh mông xóm đạo với rừng già
Nắng lổ đổ rụng trên đầu viễn khách.
Khách bước nhẹ theo con đường đỏ quạch.
Gặp cụ già đang ngắm gió bâng khuâng
Đang đón mây xa… Khách bỗng ngại ngần:
– Kính thưa cụ vì sao Tha La vắng?
Cụ ngạo nghễ cười rung rung râu trắng
Nhẹ bảo chàng: “Em chẳng biết gì ư?
Bao năm qua khói loạn phủ mịt mù!
Người nước Việt ra đi vì nước Việt
Tha La vắng vì Tha La đã biết
Thương giống nòi đau đất nước lầm than”.
***
Trời xa xanh mây trắng nghẹn ngàn hàng
Ngày hiu quạnh. ờ…Ơ…Hơ… Tiếng hát
Buồn như gió lượn lạnh dài đôi khúc nhạc.
Tiếng hát rằng:
Tha La hận quốc thù
Tha La buồn tiếng kiếm.
Não nùng chưa! Tha La nguyện hy sinh
ờ… Ơ… Hơ… Có một đám Chiên lành
Quỳ cạnh Chúa một chiều xưa lửa dậy
Quỳ cạnh chúa đám Chiên lành run rẩy:
– Lạy đức Thánh Cha!
Lạy đức Thánh Mẹ!
Lạy đức Thánh Thần
Chúng con xin về cõi tục để làm dân…
Rồi… cởi trả áo tu
Rồi… xếp kinh cầu nguyện
Rồi… nhẹ bước trở về trần…
Viễn khách ơi! Viễn khách ơi!
Người hãy ngừng chân
Nghe Tha La kể nhưng mà thôi khách nhé!
Đất đã chuyển rung lòng bao thế hệ
Trời Tha La vần vũ đám mây tang
Vui gì đâu mà tâm sự?
Buồn làm chi cho bẽ bàng!
ờ… Ơ… Hơ…ờ… ơ Hơ… Tiếng hát;
Rung lành lạnh ngân trầm đôi khúc nhạc
Buồn tênh tênh não lòng lắm khách ơi!
Tha La thương người viễn khách quá đi thôi!
***
Khách ngoảnh mặt nghẹn ngào trông nắng đổ
Nghe gió thổi như trùng dương sóng vỗ.
Lá rừng cao vàng rụng lá rừng bay…
Giờ khách đi. Tha La nhắn câu này:
– Khi hết giặc khách hãy về thăm nhé!
Hãy về thăm xóm đạo
Có trái ngọt cây lành
Tha La dâng ngàn hoa gạo
Và suối mát rừng xanh
Xem đám Chiên hiền thương áo trắng
Nghe trời đổi gió nhớ quanh quanh ..
Hận Tha La – Thanh Sơn (ký danh: Sơn Thảo)
Đây Tha La đây xóm đạo tiêu điều
cây đùn quanh hận thù dâng ai oán
đây mênh mông Tha La buồn quạnh quẽ
kìa rừng cây trái ngọt khách một dạo về thăm xóm
hồn ngây ngất và buồn xưa lây lất
nghìn hoa máu rưng sầu
Đây Tha La đây xóm đạo hoang tàn
mây trời vây quanh màu tang khói lửa
bao năm qua Tha La còn trơ đó
đoàn người đi giết thù đã hẹn thề từ dạo ấy
lòng viễn khách, bồi hồi như thương tiếc
mùa Thu nắng hanh vàng
Tha La ơi! Xóm đạo ơi!
còn đâu nữa chiếc áo ngày xưa
đành khép kín khoác vào bộ chinh y
lòng hờn căm một chiều xưa lửa dậy
nghe não nùng chưa?
Tha La sầu quốc biến xóm đạo chất hận thù
Đâu Tha La đâu xóm đạo yên lành?
nay còn đâu một rừng xanh suối mát?
Tha La ơi! Khi nao giặc tan hết
và ngày vui trở lại, khách sẽ hẹn về thăm xóm
buồn lây lất và buồn xưa chất ngất
hận kia đến bao giờ ..
Tha La xóm đạo – Dzũng Chinh
Đây suối rừng xanh đồn quanh
đây mây trắng nghìn hoa với cây lành
còn gì viễn khách về đây chi hỡi người
đất Việt giặc tràn lan
biết Tha La hận căm
nhẹ bước gặp cụ già, ngạo nghễ đang ngóng gió
em chẳng biết gì ư
cười run run dấu trắng
đã từ bao năm qua khói loạn khu mịt mù
khách về chi đây, nghe tiếng hát khách hận do đây buồn
tiếng hờn ai oán, cời ra áo một chiều thu lửa dậy
Nghe não nùng chưa,
Tha La buồn tiên kiếp, Tha La giận mùa thu
ôi khi hết giặc xong
hãy về thăm Tha La có trái ngọt cây lành
cây lá ngẩn ngơ nằm trên nghìn hoa máu làm hoen cả ven rừng
lòng người viễn khách bỗng dưng tê tái lạnh với rừng già mong manh
đám mây tan phủ quanh, trời tối về bàng hoàng
lạnh dài đôi khúc hát
vang giữa chiến trường xa, giặc đang gieo tan tóc
từng đoàn trai ra đi đã thề chẳng về nhà ..