“Màu tím hoa sim” và những bản phổ nhạc

Có khoảng 8 nhạc phẩm được cảm tác từ bài thơ Màu tím hoa sim của Hữu Loan, đó là:

* Áo anh sứt chỉ đường tà – Phạm Duy 
* Chuyện hoa sim – Anh Bằng
* Tím cả chiều hoang – Anh Bằng 
* Những đồi hoa sim – Dzũng Chinh
* Màu tím hoa sim – Trọng Khương & Duy Khánh
* Màu tím hoa sim – Song Ngọc  
* Tím cả rừng chiều – Thu Hồ 
* Chuyện người con gái hái sim – Hồng Vân

Màu tím hoa sim là một bài thơ nổi tiếng của nhà thơ Hữu Loan, được sáng tác năm 1949 tại Thanh Hoá, vào thời điểm được cho là sau khi người vợ đầu tiên của tác giả qua đời ..

Thời điểm sáng tác của bài thơ, theo nhiều người, là sau khi người vợ đầu tiên, bà Lê Đỗ Thị Ninh, của tác giả chết đuối khi trượt chân xuống bến nước trong trang trại của nhà (trong bản in của bài thơ thường có thêm phần đóng dấu trong ngoặc đơn: “Khóc vợ Lê Đỗ Thị Ninh”). Bà Ninh là một thiếu nữ đẹp, con gái của ông Lê Đỗ Kỳ, kỹ sư canh nông, đã từng giữ chức Tổng Thanh tra Canh nông Đông Dương. Sau Cách mạng tháng 8 năm 1945, ông Kỳ là đại biểu Quốc hội khoá đầu tiên. Vợ ông là con một nhà khoa bảng đất Thanh Hóa, sau cách mạng có công tác ở Hội phụ nữ.

Thi sĩ Hữu Loan

Hữu Loan quen biết gia đình ông Lê Đỗ Kỳ khi nhà thơ 26 tuổi và được mời về dạy học cho ba người con trai lớn của ông quan kỹ sư Canh nông, lúc đó cô Ninh mới 8 tuổi. Trong suốt thời gian ở trong gia đình họ Lê Đỗ, ông coi cô như em gái của mình.

“.. yêu nàng
như tình yêu em gái ..”

Điều mà nhà thơ không biết là bà Kỳ rất quý mến ông nên đã có ý gả cô em gái tên Nga cho ông, nhưng do cô Nga không muốn vương vấn chuyện đời mà muốn xuất gia theo đạo nên bà lại chuyển sang muốn gả con gái mình. Ông bà Lê Đỗ Kỳ không thổ lộ điều này nhưng bắt đầu bí mật để ý đến nhà thơ. Khi Hữu Loan đi tham gia kháng chiến, làm chính trị viên tiểu đoàn ở Đại đoàn 304 của tướng Nguyễn Sơn, cùng đơn vị với ông có Quốc, là người em họ với cô Ninh. Mãi cho đến một hôm, Quốc mới tiết lộ cho ông biết là bà Kỳ cử Quốc “giám sát” Hữu Loan để đề phòng ông có tình ý với những phụ nữ khác.

Khi biết được gia đình ông bà Kỳ có ý tác thành, nhà thơ về thưa chuyện với ông bà xin cưới cô Ninh. Đám cưới diễn ra đơn giản, cô Ninh tuy là con nhà giàu, tư sản gia đình có đến 500 mẫu ruộng nhưng cô sống hết sức giản dị, ngày cưới cô còn không đòi phải may áo mới: “.. ngày hợp hôn nàng không đòi may áo cưới ..” vì cô Ninh nói với ông là vợ chồng cốt ở yêu nhau, không cần bày vẽ. Nhà thơ và “cô em gái nhỏ” làm lễ thành hôn ngày 16 tháng 2 năm 1949 trong một lần ông xin về phép. Điểm nội bật của đám cưới chỉ là chiếc bình hoa. Chiếc bình mà ba tháng sau ông về khóc vợ đã thành chiếc bình đựng hương trên mộ, chiếc bình hương đặc biệt ấy ông Hữu Loan vẫn giữ đến tận bây giờ, đặt trên bàn thờ cô Ninh.

“.. chiếc bình hoa ngày cưới
thành bình hương tàn lạnh vây quanh ..”

Từ ngày cưới 16 tháng 2 đến ngày 29 tháng 5 cô Ninh mất là hơn 3 tháng. Số ngày cô sống bên chồng chỉ đếm trên đầu ngón tay. Cô Ninh hay mặc áo tím và ông cũng đã có lần dẫn cô đi chơi lên những đồi hoa sim tím và ngẫu nhiên là dọc bờ sông nơi cô chết cũng mọc đầy những hoa sim tím ..

Bài Những đồi hoa sim của Dzũng Chinh ra đời vào thập niên 1960, là bản phổ nhạc sớm nhất được ghi nhận của bài thơ này ..

Trong bài ngoài 2 nhân vật chính là anh lính và người vợ, còn có ba người anh:

Một chiều rừng mưa
ba người anh,
từ chiến trường Đông Bắc
được tin em gái mất
trước tin em lấy chồng ..

Ba người anh cũng là nhân vật có thật: người anh cả là ông Lê Đỗ Khôi, làm Chính trị viên tiểu đoàn, hy sinh trên đồi Him Lam chỉ vài giờ trước khi trận Điện Biên Phủ kết thúc.

Người anh thứ hai là ông Lê Đỗ Nguyên, tức Trung tướng Phạm Hồng Cư, nguyên Phó Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị. Em ông Nguyên là Đại tá Lê Đỗ Thái. Hai ông hiện sống ở Hà Nội và đều lấy con gái GS. Đặng Thai Mai.

Còn người anh thứ ba là ông Lê Đỗ An, tên công tác là Nguyễn Tiên Phong, nguyên Bí thư Trung ương Đoàn – Phó Ban dân vận Trung ương.

Lúc đó cả ba người anh đều đang ở chiến trường Đông Bắc, do thư từ thời đó vận chuyển khó khăn nên họ nhận được tin em gái chết trước khi nhận được thư nhà báo tin em lấy chồng ..

Nguồn tư liệu:
+ https://vi.wikipedia.org/ (Màu tím hoa sim – Wikipedia)

Màu tím hoa sim – Hữu Loan

Nàng có ba người anh đi bộ đội
Những em nàng
Có em chưa biết nói
Khi tóc nàng xanh xanh

Tôi người Vệ quốc quân
xa gia đình
Yêu nàng như tình yêu em gái
Ngày hợp hôn
nàng không đòi may áo mới

Tôi mặc đồ quân nhân
đôi giày đinh
bết bùn đất hành quân
Nàng cười xinh xinh
bên anh chồng độc đáo
Tôi ở đơn vị về
Cưới nhau xong là đi
Từ chiến khu xa
Nhớ về ái ngại
Lấy chồng thời chiến binh
Mấy người đi trở lại
Nhỡ khi mình không về
thì thương
người vợ chờ
bé bỏng chiều quê…

Nhưng không chết
người trai khói lửa
Mà chết
người gái nhỏ hậu phương
Tôi về
không gặp nàng
Má tôi ngồi bên mộ con đầy bóng tối
Chiếc bình hoa ngày cưới
thành bình hương
tàn lạnh vây quanh

Tóc nàng xanh xanh
ngắn chưa đầy búi
Em ơi giây phút cuối
không được nghe nhau nói
không được trông nhau một lần

Ngày xưa nàng yêu hoa sim tím
áo nàng màu tím hoa sim
Ngày xưa
một mình đèn khuya
bóng nhỏ
Nàng vá cho chồng tấm áo
ngày xưa…

Một chiều rừng mưa
Ba người anh trên chiến trường Đông Bắc
Được tin em gái mất
trước tin em lấy chồng
Gió sớm thu về rờn rợn nước sông
Đứa em nhỏ lớn lên
Ngỡ ngàng nhìn ảnh chị
Khi gió sớm thu về
cỏ vàng chân mộ chí

Chiều hành quân
Qua những đồi hoa sim
Những đồi hoa sim
những đồi hoa sim dài trong chiều không hết
Màu tím hoa sim
tím chiều hoang biền biệt
Có ai ví như từ chiều ca dao nào xưa xa
Áo anh sứt chỉ đường tà
Vợ anh chưa có mẹ già chưa khâu
Ai hỏi vô tình hay ác ý với nhau
Chiều hoang tím có chiều hoang biết
Chiều hoang tím tím thêm màu da diết
Nhìn áo rách vai
Tôi hát trong màu hoa
Áo anh sứt chỉ đường tà
Vợ anh mất sớm, mẹ già chưa khâu…
Màu tím hoa sim, tím tình trang lệ rớm
Tím tình ơi lệ ứa
Ráng vàng ma và sừng rúc điệu quân hành
Vang vọng chập chờn theo bóng những binh đoàn
Biền biệt hành binh vào thăm thẳm chiều hoang màu tím
Tôi ví vọng về đâu
Tôi với vọng về đâu
Áo anh nát chỉ dù lâu ..

Áo anh sứt chỉ đường tà – Phạm Duy

Nàng có ba người anh đi quân đội lâu rồi 
nàng có đôi người em có em chưa biết nói 
tóc nàng hãy còn xanh, tóc nàng hãy còn xanh
tôi là người chiến binh xa gia đình đi chiến đấu
tôi yêu nàng như yêu người em gái tôi yêu 
người em gái tôi yêu, người em gái tôi yêu

Ngày hợp hôn tôi mặc đồ hành quân 
bùn đồng quê bết đôi giầy chến sĩ 
tôi mới từ xa nơi đơn vị về 
tôi mới từ xa nơi đơn vị về 
nàng cười vui bên anh chồng kỳ khôi 
thời loạn ly có ai cần áo cưới 
cưới vừa xong là tôi đi. 
cưới vừa xong là tôi đi

Từ chốn xa xôi nhớ về ái ngại 
lấy chồng chiến binh mấy người trở lại 
mà nhỡ khi mình không về 
thì thương người vợ, bé bỏng chiều quê

Nhưng không chết người trai chiến sĩ 
mà chết người gái nhỏ miền xuôi 
nhưng không chết người trai chiến sĩ 
mà chết người gái nhỏ miền xuôi 
nhưng không chết người trai chiến sĩ 
mà chết người gái nhỏ miền xuôi 
hỡi ôi hỡi ôi

Tôi về không gặp nàng 
má ngồi bên mộ vàng 
chiếc bình hoa ngày cưới 
đã thành chiếc bình hương 
nhớ xưa em hiền hoà 
áo anh em viền tà 
nhớ người yêu mầu tím 
nhớ người yêu mầu sim
giờ phút lìa đời 
chẳng được nói một lời 
chẳng được ngó mặt người ..

Nàng có ba người anh đi quân đội lâu rồi
nàng có đôi người em, những em thơ sẽ lớn
tóc nàng hãy còn xanh, tóc nàng hãy còn xanh
ôi một chiều mưa rừng trên chiến trường Đông Bắc
ba người anh được tin người em gái thương đau
và tin dữ đi mau, rồi tin cưới đi sau

Chiều hành quân qua những đồi sim
những đồi sim, những đồi sim, đồi tím hoa sim
tím cả chiều hoang biền biệt
rồi mùa thu trên những dòng sông
những dòng sông, những dòng sông làn gió thu sang
gió rờn rợn trên mộ vàng
chiều hành quân qua những đồi sim
những đoàn quân, những đoàn quân và tiếng quân ca
có lời nào ru ời ời
à ơi ! À ơi ! Áo anh sứt chỉ đường tà
vợ anh chết sớm, mẹ già chưa khâu
những đồi sim, những đồi sim, đồi tím hoa sim
đồi tím hoa sim, đồi tím hoa sim ..

Chuyện hoa sim – Anh Bằng

Rừng hoang đẹp nhất hoa màu tím 
chuyện tình thương nhất chuyện hoa sim 
có người con gái xuân vời vợi 
tóc còn ngăn ngắn chưa đầy búi 

Ngày xưa nàng vẫn yêu màu tím 
chiều chiều lên những đồi hoa sim 
đứng nhìn sương tím hoang biền biệt 
nhớ chồng chinh chiến miền xa xăm 

Ôi lấy chồng chiến binh 
lấy chồng thời chiến chinh, mấy người đi trở lại 
sợ khi mình đi mãi, sợ khi mình không về 
thì thương người vợ bé bỏng chiều quê 
nhưng không chết người trai khói lửa 
mà chết người em nhỏ hậu phương 
mà chết người em gái tôi thương 

Đời tôi là chiến binh rừng núi 
thường ngày qua những đồi hoa sim 
thấy cành sim chín thương vô bờ 
tiếc người em gái không còn nữa 

Tại sao nàng vẫn yêu màu tím 
màu buồn tan tác phải không em 
để chiều sim tím hoang biền biệt 
để mình tôi khóc chuyện hoa sim ..

Tím cả chiều hoang – Anh Bằng

Nàng có ba người anh đi nhập ngũ
những đứa em nàng có em chưa biết nói
tôi người chiến binh xa gia đình
ở đơn vị về, cưới em xong là đi

Từ chiến trường xa nhớ về ái ngại
lấy chồng chiến chinh mấy người đi trở lại
nhưng không, nhưng không chết người nơi tiền tuyến
cũng không chết người đi khói lửa 
mà chết người em ở hậu phương

Ôi một chiều rừng mưa 
ba người anh nàng được tin em gái mất
trước tin em lấy chồng
gió thu buồn não nùng
ôi chiều buồn hành quân
qua những đồi sim, những đồi hoa sim
những đồi sim tím, tím cả chiều hoang biền biệt

Thầm nhớ tay gầy em gái ngày xưa
nàng vá cho chồng tấm áo ngày xưa
nhìn áo rách vai tôi hát trong chiều tím
áo anh sứt chỉ đường tà
vợ anh chết sớm mẹ già chưa khâu ..

Những đồi hoa sim – Dzũng Chinh

Những đồi hoa sim ôi những đồi hoa sim
tím chiều hoang biền biệt
vào chuyện ngày xưa nàng yêu hoa sim tím
khi còn tóc búi vai

Mấy lúc xông pha ngoài trận tuyến
ai hẹn được ngày về
rồi một chiều mây bay
từ nơi chiến trường đông bắc đó
lần ghé về thăm xóm
hoàng hôn tắt sau đồi

Những chiều hành quân ôi những chiều hành quân
tím chiều hoang biền biệt
một chiều rừng mưa được tin em gái mất
chiếc thuyền như vỡ đôi

Phút cuối không nghe được em nói
không nhìn được một lần
dù một lần đơn sơ
để không chết người trai khói lửa
mà chết người em nhỏ
hậu phương tuổi xuân thì

Ôi ngày trở lại
nhìn đồi sim nay vắng người em thơ
ôi đồi sim tím
chạy xa tít tan dần theo bóng tối

Xưa xưa nói gì bên em
một người đi chưa về
mà đành lỡ ước tơ duyên
nói nói gì cho mây gió
một rừng đầy hoa sim
nên để chiều đi không hết

Tím cả chiều hoang nay tím cả chiều hoang
đến ngồi bên mộ nàng
từ dạo hợp hôn nàng không may áo cưới
thoáng buồn trên nét mi

Khói buốt bên hương tàn nghi ngút
trên mộ đầy cỏ vàng
mà đường về thênh thang
đồi sim vẫn còn trong lối cũ
giờ thiếu người xưa ấy
đồi hoang mới tiêu điều ..

Màu tím hoa sim – Trọng Khương & Duy Khánh 

Nàng có bao người anh đi quân đội 
khững đứa em nàng, có em chưa biết nói 
khi tóc nàng xanh xanh 
tôi người chiến binh xa gia đình 
yêu nàng như tình yêu em gái

Ngày hợp hôn nàng không đòi may áo cưới 
tôi mặc đồ quân nhân 
đôi giày đinh bết bùn đất hành quân 

Nàng cười xinh xinh bên anh chồng độc đáo 
tôi ở đơn vị về 
cưới nhau xong là đi 

Từ chốn xa xôi nhớ về ái ngại 
lấy chồng đời chiến chinh 
mấy người đi trở lại 
lỡ khi mình không về 
thì thương người vợ chờ bé bỏng chiều quê 

Nhưng không chết người trai khói lửa 
mà chết người gái nhỏ hậu phương 
tôi về không gặp nàng 
má tôi ngồi bên mộ con đầy bóng tối 
chiếc bình hoa ngày cưới 
thành bình hương tàn lạnh vây quanh 

Tóc nàng xanh xanh 
ngắn chưa đầy búi 
em em ơi giây phút cuối 
không được nghe em nói 
không được trông thấy nhau một lần 
ngày xưa nàng thích hoa sim tím 
nàng vá cho chồng tấm áo ngày xưa 

Một chiều rừng mưa 
ba người anh từ chiến trường đông bắc 
được tin em gái mất trước tin em lấy chồng 
trời gió sớm thu về, gờn gợn nước sông 

Đứa em nhỏ lớn lên 
ngỡ ngàng trông ảnh chị 
khi gió sớm thu về cỏ vàng quanh mộ chí 
nhưng chiều hành quân qua những đồi sim 
những đồi hoa sim 
tím cả chiều hoang ôi biền biệt 

Nhìn áo rách vai, tôi hát trong màu hoa 
áo anh sứt chỉ đường tà 
vợ anh chết sớm mẹ già chưa khâu ..

Màu tím hoa sim – Song Ngọc

Nàng có ba người anh đi quân đội
những đứa em nàng, có em chưa biết nói
khi tóc nàng xanh xanh tôi người chiến binh xa gia đình
yêu nàng như tình yêu em gái

Ngày hợp hôn nàng không đòi may áo cưới
tôi mặc đồ quân nhân đôi giày đinh bết bùn đất hành quân
nàng cười xinh xinh bên anh chồng độc đáo
tôi ở đơn vị về cưới nhau xong là đi, cưới nhau xong là đi

Từ chốn xa xôi nhớ về ái ngại
lấy chồng đời chiến chinh mấy người đi trở lại
lỡ khi mình không về thì thương người vợ chờ bé bỏng chiều quê
nhưng không chết người trai khói lửa 
mà chết người gái nhỏ hậu phương

Tóc nàng xanh xanh ngắn chưa đầy búi
em em ơi giây phút cuối không được nghe em nói
không nhìn thấy nhau một lần 
ngày xưa nàng thích hoa sim tím
nàng vá cho chồng tấm áo ngày xưa

Một chiều rừng mưa ba người anh từ chiến trường đông bắc
được tin em gái mất trước tin em lấy chồng
trời gió sớm thu về, gờn gợn nước sông

Nói : Đứa em nhỏ lớn lên ngỡ ngàng trông ảnh chị
khi gió sớm thu về cỏ vàng quanh mộ chí 

Nhưng chiều hành quân qua những đồi sim 
những đồi hoa sim tím cả chiều hoang ôi biền biệt
nhìn áo rách vai, tôi hát trong màu hoa, áo anh sứt chỉ đường tà
vợ anh chết sớm mẹ già chưa khâu ..

Tím cả rừng chiều – Thu Hồ

Tím cả rừng chiều một chiều tan bóng xế 
khi gió cuốn đìu hiu tím chiều lên màu 
chiều xưa có nàng vẫn đợi 
vẫn chờ trông ngóng mùa hoa tím rừng thu 
hẹn khi nao ngày đi chiến đấu hoa rừng tiễn người yêu 
khi nghe gió rừng xao xuyến khoe tím rừng hoa tím
đợi bóng anh về 

Gió lạnh đầu mùa, một mùa thu man mác 
rung gió tím ngàn hoa, như màu tóc nàng 
ngồi mơ ngóng ngoài biên thùy 
có chàng chiến sĩ hành quân giữa trời khuya 
hẹn đâu ôi vì chân rét mướt 
thương người với tình thương 
khi nghe gió rừng hoa vắng ôi tím rừng hoa tím 
chờ đến bao giờ

Vi vu vi vu đưa lòng về từ biên khu 
non xanh bao la chập chùng khuất sâu rừng thu 
dư âm đâu đây nghe vọng buồn lên ướt mi 
qua bao ngăn cách ôi buồn kẻ ở người đi 
rồi một đàn chim theo gió ngàn đưa lối 
mách bóng người đã về khi chiều tím nhuộm thu 
nụ cười đẹp môi, hoa cài lên áo anh 
đóa hoa thơm dịu hiền 

Tím cả rừng chiều, thẹn thùng may áo cưới 
nhắc nhở đến người đi, duyên thầm ước gì 
ngoài xa cách biệt kinh kỳ 
có chàng chiến sĩ đẹp ghi khắc lòng em 
hẹn khi nao ngừng tay chiến đấu mong đẹp lứa vừa đôi 
khi nghe gió rừng hoa tím mà nhắc ngày hẹn ước 
là lúc anh về ..

Chuyện người con gái hái sim – Hồng Vân

Đồi sim tím buồn như mắt của người thuở nào trên lối xưa
màu sim tím dở dang gieo sầu nhớ, cách chia xui biệt ly
lòng sim như tim vỡ dưới trời tan, mất đi bao niềm tin
tình sim không đem đến những yên vui khi sắc tím u buồn

Chuyện năm trước ở đây có một nàng chiều chiều ra hái sim
chẳng đem bán vì yêu sim màu tím thế nên tim quạnh hiu
mùa đông sang nghe gió đến nửa đêm tránh sao cho khỏi rét
nàng yêu sim, yêu thắm thiết say mê, yêu sắc tím u buồn

Nhưng chẳng may cho một hôm khói súng tràn lan
đem nàng đi trong một chuyến mãi mãi không về
sao lòng người hay dễ quên
chuyện người con gái hái sim chết trên đồi hoang
bây giờ còn đâu dáng xưa
với giọng cười đùa, tiếng nói ngọt ngào

Vì như thế đồi sim vắng đi nàng chẳng còn ra hái sim
để sim tím càng tô thêm màu tím, tím ôi gieo buồn thêm
đường xưa đây nay vắng bóng nàng đi bốn bên như quạnh hiu
nàng qua đi trong nỗi nhớ khôn nguôi gây luyến tiếc cho đời ..